Karabatak Kuşu Nerede Yaşar? Basit Sorulara Cesur Cevaplar
Şunu baştan söyleyeyim: Karabatak sadece “denizde yaşayan bir kuş” değildir. Bu iddia, gerçekliğin konforlu ama eksik bir özetidir. Karabataklar (özellikle Phalacrocorax carbo ve akrabaları) tuzlu, yarı tuzlu ve tatlı sularda yaşar; kıyı şeritleri, haliçler, lagünler, nehir ağızları, göller, barajlar ve hatta şehir içi limanlar onların doğrudan yaşam alanıdır. Evet, sabah işe giderken köprü ayağında kanatlarını iki yana açıp “güneş banyosu” yapan o siyah siluet… büyük ihtimalle bir karabataktır.
Kıyıların Ustası: Dalgakıranlar, Şamandıralar, Kayalık Adalar
Deniz kıyısında karabatak görmek şaşırtıcı değil; ama onun yaşama taktikleri yeterince konuşulmuyor. Tüy yapısı su geçirmezliği kısmen sınırlı olduğu için dalış sonrası kanatlarını açıp rüzgâr ve güneşle kurur; bu pozun “tembellikle” ilgisi yok, tam bir enerji ekonomisi. Kıyılarda dalga kıranların üzerine tüner, şamandıraları bekleme noktası yapar, akıntının balığı sürüklediği jetty ve mendirek kenarlarını av sahasına çevirir. Hızlı akıntı, sürü balığını sıkıştırır; karabatak için “büfe” açılmıştır.
İç Suların Stratejisti: Göller, Barajlar ve Nehirler
“İçeride karabatak mı olur!” diye burun kıvıranlara kötü haber: Olur, hem de nasıl! Büyük baraj göllerinde, sulama kanallarında ve geniş nehirlerde karabatak kolonileri artıyor. Nedeni basit: Derinlik, av bolluğu ve güvenli tüneklerin bir arada bulunması. Barajlar, balık popülasyonlarını yoğunlaştırdığı için karabataklara düzenli besin akışı sağlar. Akşamüstü göl kıyısında toplu konaklama (roosting) yapan sürüleri görmek, bu “şehirli adaptasyonun” canlı kanıtıdır.
Yuvalama ve Konaklama: Ağaç mı, Kayalık mı, Ada mı?
Karabataklar koloni kuşlarıdır; güven, sayıdan gelir. Yuva tercihi coğrafyaya göre değişir: Deltalarda ağaçların üst dalları, adalarda kayalık çıkıntılar, kıyıda erişilmesi zor yalıyarlar. Kolonilerdeki yoğun guano (dışkı) birikimi, zamanla ağaçların kurumasına yol açabilir; bu da “karabatak yerel ekosistemi yok ediyor” tezinin en çok fotoğraflanan argümanıdır. Peki bu, kuşun “suçlu” olduğu anlamına mı gelir, yoksa doğal döngünün şiddetini mi gösterir? Tartışma tam da burada başlar.
Tartışmanın Kalbi: Balıkçılıkla Çatışma
Karabatakların yaşadığı yerler, balıkçılığın da yaşadığı yerlerdir. Çatışma kaçınılmazdır. Endüstriyel ve küçük ölçekli avcılık, stok yönetimi ve habitat kalitesi denklemine bir de karabatak eklenince suçlu ilan etmek kolaylaşır. Oysa şu soruları sormadan “hüküm” vermek aceleciliktir: Balık stoklarını asıl tüketen kim? Aşırı avcılık, kirlilik ve baraj rejimleri mi, yoksa ekosistemin yerli bir yırtıcısı mı? Balık çiftliklerinde zarar artınca culling (itlaf) çağrıları yükselir; oysa habitat düzenlemesi, ağ korumaları ve akıllı korkutucular gibi öldürücü olmayan yöntemler çoğu zaman daha etkili ve etik çözümler sunar.
İklim Krizi ve Şehirleşme: Yeni Adresler, Yeni Gerilimler
Isınan kışlar, besin dağılımını değiştiriyor; şehirlerin ılıman mikroiklimi ve limanlardaki yapay tünek bolluğu, karabatakları metropollere çekiyor. Evet, bu da “nerede yaşar?” sorusunun cevabını güncelliyor: Bugün karabatak, plastik yığınlarının gölgesinde, vinç kollarında, köprü kirişlerinde de yaşıyor. Bu manzara, türün uyum başarısı kadar bizim ekosistem mühendisliğimizin de aynası. Onları “istenmeyen kiracı” ilan etmek, kirleten ev sahibinin kendini aklamasına benziyor.
Türkiye Perspektifi: Boğaz’dan Deltalara Uzanan Uzun Bir Liste
Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz kıyıları; haliçler, deltalardaki sazlıklar (örneğin Gediz, Göksu, Kızılırmak), geniş baraj gölleri ve akarsu sistemleri… Karabatak için hepsi yaşanabilir. İstanbul Boğazı ve Haliç’te sabah-akşam geçiş yapan sürüler, kıyı şeridinin “gündelik ekolojisi”nin bir parçası artık. Bu kadar geniş bir dağılıma bakıp “nerede yaşar?” diye sormak, belki de soruyu yanlış kurmaktır; doğrusu “hangi koşullar onu yaşatır?” olmalı.
Zayıf Noktalar ve Rahatsız Edici Sorular
Her hikâyenin zayıf halkaları var. Karabatak kolonilerinin ağaçları kurutması, balık çiftliklerinde ekonomik zarar, yerel türlerle rekabet… Bunları yok saymak kolaycılık olur. Ancak şu provokatif soruları masanın ortasına bırakalım:
- Gerçek zararı ölçmeden bir türü “fazla başarılı” olduğu için cezalandırmak ekolojik adalet mi, yoksa insan konforu mu?
- Balık stoklarındaki azalışın ne kadarı kuşa, ne kadarı bizim yönetim hatalarımıza yazılmalı?
- Şehir ekosistemlerine uyum sağlayan türleri “haşere” diye etiketlemek, kendi mühendisliğimizin sonuçlarını görmezden gelmek değil mi?
Karabatak Habitatı = Su Kalitesi + Av Biyolojisi + Güvenli Tünek
Kısa formül şudur: Yeterli av + dalışa elverişli su + güvenli tünek = karabatak habitatı. Tuzlu suda da olur, tatlı suda da; mesele, bu üçlü sacayağının varlığıdır. Su kalitesi düştüğünde, av popülasyonu çöktüğünde, kıyı çizgisi betonlaştığında önce karabatak gider; sonra sıra bize gelir. Bu yüzden, “nerede yaşar?” sorusu dolaylı biçimde “biz bu suları nasıl yönetiyoruz?” diye sorar.
Son Söz: Yaşadığı Yeri Değil, Yaşamasını Sağlayan Sistemi Konuşalım
Eğer tartışmayı yalnızca lokasyona indirgersek, haritada iğnelemeler yaparız ama çözüm üretemeyiz. Karabatak; kıyıdan baraja, deltadan limana kadar geniş bir yelpazede yaşar çünkü sistem, şimdilik buna izin verir. Yarın bu izin geri alınırsa, kuşu değil, kendi kararlarımızı sorgulamak zorunda kalırız.
Tartışmayı Büyütelim: Söz Sende
Sence karabatak “suçlu” mu, “günah keçisi” mi, yoksa yalnızca işini yapan bir yırtıcı mı? Balıkçılıkla ekosistem dengesini aynı masada nasıl buluşturabiliriz? Şehrin kalbinde bir köprü ayağında kanat kurutan karabatak seni rahatsız ediyor mu, yoksa kentin nefes aldığını mı hatırlatıyor? Yorumlarda buluşalım; haritayı değil, bakış açımızı değiştirelim.